خبرگزاری فارس ـ حوزه مسجد و هیأت ـ امیرحسین کسائی: در دومین روز ماه جمادی‌الثانی سال ۳۹۱ قمری، شاعر بلندآوازه ایرانی، ابوالحسن مجدالدین کسایی مَروَزی درگذشت. او به نخستین مرثیه‌سرای عاشورا به زبان فارسی مشهور است.

از گذشته تا به امروز اشعار مختلفی توسط شاعران فارسی زبان در مورد واقعه عاشورا سروده شده که «مجدالدین ابوالحسن کسایی مروزی» یکی از این شاعران است. کسایی مروزی از نخستین شاعران شیعه مذهب قرن چهارم و معاصر عهد سامانی است که در مورد کربلا و قیام امام‌حسین(ع) به زبان فارسی سوگ‌نامه‌ای حزن‌انگیز سروده است. محققان حوزه ادبیات معتقدند که مقام کسایی مروزی در ادبیات به اندازه رودکی، بلخی و دقیقی طوسی بالا و ارزشمند است.

کسایی ابتدا در مدح سلاطین زمان خود شعر می‌سرود ولی بعدها پشیمان شد و به مدح حضرت مصطفی(ص) و اهل بیت(ع) پرداخت و اشعار باقی‌مانده‌اش را می‌توان به عنوان نماد عشق و ارادت به خاندان رسالت معرفی کرد. لغت فرس، کتاب‌النقض، مجمع‌الفرس، لباب‌الالباب، فرهنگ جهانگیری و فرهنگ رشیدی از جمله منابع اشعار کسایی مروزی است که نشان می‌دهد از میان ۲۹۲ بیت باقی مانده از کسایی حدود ۸۰ بیت با موضوعات دینی سروده شده است.

لافتی الّا علی بر خوان و تفسیرش بدان

کسایی مروزی از شیعیان و معتقدان به اهل بیت(ع) بود. او حضرت علی(ع) را با تصریح به آیه «مودت قربی» و آیه «مباهله» و سوره «هل اتی» می‌ستاید و آن حضرت را «رکن مسلمانی»، «ولی بی‌مانند» و «سرّ ذوالجلال» می‌داند و همچنین ایشان را «امیرالمؤمنین»، «امام المتقین»، «امام امت» و «برگزیده امت» توصیف می‌کند و با صراحت می‌گوید که پیامبر(ص) او را ثنا کرد و ستود و همه کارها را به او سپرد. وی در قصیده ای با اشاره به حدیث لافتی که حدیث مشهور نبوی‌(ص) است، می‌گوید: لافتی الّا علی بر خوان و تفسیرش بدان/ یا که گفت و یا که داند گفت جز روح الامین

شرحی از زندگی ابوالحسین کسایی مروزی

بسیاری از محققان، علت تخلص او به کسایی را برگرفته از مذهب شیعی او و برداشتی از حدیث کسا می‌دانند. او همچنین نخستین سوگ نامه عاشورا را سرود به همین دلیل کسایی را از پیش‌آهنگان شعر شیعی و متعهدانه ادب پارسی می‌دانند. نمونه‌ای از شعر کسایی مروزی در وصف عاشورا:

کهسار چون زمرّد نقطه زده ز بُسَّدکز نعت او مُشَعبد حیران شده ست و شیدا

آبِ کبود بوده چون آینه زدودهصندل شده ست سوده کرده به می مُطرّا

رنگ نبید و هامون پیروزه گشت و گلگوننخل و خدنگ و زیتون چون قبّه‌های خضرا

دشت است یا سِتبرق باغ است یا خُوَرنقیک با دگر مطابق چون شعر سعد و اسما

ابر آمد از بیابان چون طیلسان رُهبانبرق از میانش تابان چون بُسّدین چلیپا

اولین شعر عاشورایی ایران

سوگنامه کربلای کسایی را نخستین شعر عاشورایی فارسی می‌دانند. این شعر طبق ساختار کلی قصیده با تغزل وتوصیف بهار و زیبایی طبیعت آغاز‌ شده، اما به یک سوگ‌سروده ختم می‌شود که در ادامه آن را با هم می‌خوانیم؛ ابیاتی که البته شاید خوانش به دلیل اختصاص به قرون گذشته سخت باشد، اما هرچه هست، کسایی اولین شاعر عاشورایی ماست و شعرش شکل‌دهنده یک مسیر برای سرودن از خون حسین(ع) است!

باد صبا درآمد فردوس گشت صحراآراست بوستان را نیسان به فرش دیبا

آمد نسیمم سنبل، با مشک و با قرنفلآورد نامه گل باد صبا به صهبا

دست از جهان بشویم عز و شرف نجویممدح و غزل نگویم، مقتل کنم تقاضا

میراث مصطفی را فرزند مرتضی رامقتول کربلا را تازه کنم تولا

آن نازش محمد پیغمبر مؤبدآن سید ممجد شمع و چراغ دنیا

آن میر سر بریده در خاک خوابنیدهاز آب ناچشیده گشته اسیر غوغا

تنها و دل‌شکسته بر خویشتن گرستهاز خان‌و‌مان گسسته و ز اهل‌بیت آبا

از شهر خویش رانده وز ملک برفشاندهمولی ذلیل مانده بر تخت ملک مولی

مجروح خیره گشته ایام تیره گشتهبدخواه چیره گشته بی‌رحم و بی‌محابا

بی‌شرم شمر کافر، ملعون سنان ابترلشکر زده برو بر، چون حاجیان بطحا

آن کور بسته مطرد بی‌طوع گشته مرتدبر عترت محمد چون ترک غز و یغما

صفین و بدر و خندق، حجت گرفته با حقخیل یزید احمق یک یک به خونش کوشا

پاکیزه آل‌یاسین گمراه و زار و مسکینو ان کینه‌های پیشین آن روز گشته پیدا

آن پنج ماهه کودک، باری چه کرد ویحککز پای تا به تارک مجروح شد مفاجا

بیچاره شهربانو مصقول کرده زانوبیجاده گشته لؤلؤ بر درد ناشکیبا

مؤمن چنین تمنّی هرگز کند؟ نگو، نی!چونین نکرد مانی، نه هیچ گبر و ترسا

آن بی‌وفا و غافل، غرّه شده به باطلابلیس‌وار و جاهل، کرده به کفر مبدا

رفت و گذاشت گیهان، دید آن بزرگ برهانوین رازهای پنهان پیدا کنند فردا

تخم جهان بی‌بر این است و زین فزون‌ترکهتر عدوی مهتر نادان عدوی دانا

بر مقتل ای کسایی برهان همی نماییگر هم بر این بپایی بی‌خار گشت خرما

مؤمن درم پذیرد تا شمع دین بمیردترسا به زر بگیرد، سمّ خر مسیحا

تا زنده‌ای چنین کن دل‌های ما حزین کنپیوسته آفرین کن بر اهل‌بیت زهرا

ویژگی شعر کسایی

شعر کَسایی، شعری سرشار از ویژگی‌های ادبی، دینی و اخلاقی به شمار می‌رود در حقیقت می‌توان موضوع اشعار کسایی را به سه دسته مدح، وصف طبیعت و نصیحت و اندرز تقسیم کرد. ترویج مذهب تشیع، ظلم ستیزی، مداحی و مرثیه‌سرایی اهل بیت(ع)، رنج نامه‌های شاعر و پند و اندرزهای حکیمانه، نگرشی متعالی به جهان هستی و زبان شیوا و شیرین از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر اوست. همچنین وی از استادان مسلّم شعر عصر خویش بود و در ابداع مضامین، بیان معانی، توصیفات و ایراد تشبیهات، مهارت و قدرت بسیار داشت. زبان ساده و شیرینش، راه را به تکلّف بسته و بیانی مطبوع و دلنشین ارائه داده ‌است. او علاوه بر توصیفات و مدایح، مواعظ و حکمت را هم در شعر فارسی به کمال رساند و مقدمات ظهور شاعرانی چون ناصرخسرو را فراهم ساخت. به نظر می‌رسد که کسایی از زبان شعرش برای دفاع از اهل‌بیت(ع) و پاسخ به دشمنان این خاندان استفاده می‌کرده و قسمتی از اشعارش را در راه تبلیغ سیاسی و فکری به کار می‌برده است.

کامل‌ترین و دقیق‌ترین دیوانی را که تا کنون در اختیار علاقمندان قرار گرفته است، محمد امین ریاحی با عنوان کسایی مروزی «زندگی، اندیشه و اشعار او» گردآورده و تصحیح کرده و به بررسی زندگی و اندیشه او پرداخته است.

«اشعار حکیم کسایی مروزی و تحقیقی در زندگانی و آثار او« تألیف مهدی درخشان از دیگر آثار در خصوص زندگی و اشعار کسایی است. مولف در این اثر بر بررسی زندگانی و اشعار پراکنده باقی‌مانده از کسایی می‌پردازد. نویسنده، کمبود متنی مدون و منقح درباره کسایی مروزی، برای تدریس در دانشگاه‌ها را سبب نگارش این اثر دانسته است. این کتاب، شامل مقدمه‌ای در شرح حال کسایی و اشعار او و پس از آن قطعات متفرقه، قصیده‌ای در فضیلت امیرالمؤمنین علی(ع)، ابیات پراکنده کسایی به‌تفکیک منابع آنها و ۲ قصیده ناصرخسرو منسوب به کسایی می‌شود.

پایان پیام/