به گزارش خبرنگار حوزه تاریخ خبرگزاری فارس، حضرت علی‌بن‌موسی‌، امام هشتم شیعیان یکی از برجسته‌ شخصیت‌های تاریخ اسلام به شمار می‌آید که ضمن محبوبیت فراوانی که در بین مسلمین دارند، در طول حیات خویش فعالیت‌های علمی و سیاسی گسترده‌ای را انجام داده‌اند. این موضوع موجب شده است که ایشان در مطالعات مورخین غربی و شرق‌شناسان اروپایی سهم به‌سزایی را داشته باشد، برای همین بر آن شدیم با نگاهی به گزارشات آن‌ها، نظراتشان در باب امام رضا(ع) را بشناسیم. 

سفرنامه‌ها یکی از منابع مورد استفاده در منابع تاریخی هستند و اگر در زمانی نزدیک به واقعه تاریخی مورد نظر نوشته شده باشند، از اهمیت خاصی برخوردارند. مسلم است که تا قرن‌ها پس از وفات امام رضا(ع) سفرنامه‌ای از غربی‌ها درباره سرزمین‌های اسلامی به رشته تحریر درنیامد تا در آن‌ها بتوان مطلبی در خصوص آن حضرت جُست اما با این حال در سفرنامه‌های متأخرتر مطالب قابل استفاده‌ای یافت می‌شود.

از قرن نهم هجری به بعد به سبب گسترش روابط سیاسی و تجاری اروپا با بلاد اسلامی و از جمله ایران، شمار قابل‌توجهی از غربی‌ها به این نواحی سفر می‌کردند. به خصوص در دوره صفویان تاجران، سیاحان و سیاستمداران متعددی به ایران آمدند که شرح گزارش‌های آنان در قالب سفرنامه‌های به جامانده که در خلال آن‌ها به مطالبی درباره امام رضا(ع) می‌توان دست یافت.

در بین سفرنامه‌های اروپائیان یکی از مفصل‌ توضیحات درباره امام رضا(ع) را می‌توان در سفرنامه «» یافت. «انگلبرت » مستشرق آلمانی در سال ۱۶۸۳ میلادی و در زمان شاه عباس اول (۹۹۶-۱۰۳۸هجری) از جانب دولت سوئد به عنوان سفیر به ایران آمد. او پزشک و طبیعی‌دان اهل آلمان بود که به واسطه سفر جهانگردی‌اش به روسیه، ایران، هند، آسیای شرقی و ژاپن در بین سال‌های ۱۶۸۳ تا ۱۶۹۳ مشهور است. او درباره این مسافرت‌ها، دو کتاب نیز نوشته‌است. یکی از این کتاب‌ها با نام سفرنامه توسط کیکاووس جهانداری به فارسی ترجمه شده‌است.

او نزدیک به دو سال در ایران اقامت داشت. در بخشی از سفرنامه خود به توضیح اعتقادات ایرانیان که شیعه بوده‌اند، می‌پردازد و در این باب نام دوازده امام را برمی‌شمرد و سپس تذکر می‌دهد که از بین این دوازده نفر فقط امام رضا(ع) در ایران و در شهر مشهد مدفون است.

اعتبار و شهرت شهر مشهد را به همین سبب می‌داند و می‌گوید مردم از اکناف و اطراف برای زیارت به این شهر می‌روند. برداشت او از عقیده شیعیان این بوده که آنان بعد از امام علی(ع) و امام صادق(ع)، حضرت رضا(ع) را بیش از دیگر ائمه محترم می‌شمرند و در همین زمینه به شفا خواستن آنان از امام اشاره می‌کند.

آدام با نام اصلی آدام اولشلگر، متولد ۱۶ اوت ۱۶۰۳ بود و در ۲۲ فوریه ۱۶۷۱ درگذشت. او پژوهشگر و کتاب‌دار آلمانی و همچنین دبیر سفیر دوک هولشتاین - سوم- در زمان شاه ایران - شاه صفی- بود. او پیرامون دیده‌هایش از سفر به ایران دو کتاب نگاشته‌است. همچنین نخستین ترجمه آلمانی گلستان و بوستان سعدی توسط او در سال ۱۶۵۴ میلادی منتشر شد.

یکی از این آثار سفرنامه «آدام » است که در عهد شاه عباس کبیر به ایران آمده و مدتی ملازم وی بود. شرحی از سفر شاه عباس به مشهد را آورده است که ضمن آن به نذورات شاه برای حرم و ساخت دو درب گران‌بها برای آن نیز اشاره شده است.

پیترو واله در سال ۱۵۸۶ میلادی متولد شد و در سال ۱۶۵۲ درگذشت. او جهانگرد ایتالیایی بود که به چند کشور شرقی سفر کرد. جهانگرد ایتالیایی نیز در سفرنامه خود از امام رضا(ع) یاد می‌کند. او در سال ۱۰۲۹ هجری در سفر شاه عباس به سمت مشهد برای زیارت امام و ادای نذر خویش همراه با شاه بود.

او شرحی از رویای شاه را می‌آورد مبنی بر این که امام، وجود شاه را در دیگر ایالات لازم‌تر می‌داند و بر این اساس شاه در دامغان از ادامه سفر منصرف شده و به سمت آذربایجان شتافت.

در کتاب زندگانی شاه عباس اول آمده است: « دو آ» نیز دیگر جهانگرد ونیزی است که در سفرنامه خود اظهار می‌دارد که شاه عباس درباره رویایی با او صحبت کرده که در آن امام رضا(ع) را دیده بود و شرحی از آن رویا را می‌آورد.

همچنین سیاح فرانسوی «کلود انه» که در زمان محمدعلی شاه قاجار به ایران سفر کرده بود در مورد امام رضا (ع) در کتاب اوراق ایرانی می‌نویسد: «این امام از بازماندگان واقعی و بر حق پیامبر است که خائنانه در مشهد مسموم و شهید شده و در مسجد این شهر به خواب ابدی فرو رفته است. هر ایرانی واقعی باید مشهدی باشد.»

پزشک اتریشی ناصرالدین شاه هم در مورد نقش زیارت امام رضا(ع) در زندگی زائران می‌نویسد: «عجیب آن که چنین می‌نماید امام رضا (ع) که حدود هزار سال پیش وفات یافته است. هنوز هم در مسائل این دنیا شرکت فعال دارد و عریضه‌هایی را که زائران به داخل ضریح می‌اندازند می‌پذیرد. این نامه‌ها با مهر او که پلاکی است بزرگ و مربع شکل که در همین زمان ساخته شده است، جنبه قانونی می‌یابد.»

پیام/