«شهریار افندی زاده» معاون وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه به تشریح هدف سفر خود به تاجیکستان و محورهای دیدار و مذاکرات خود با مقامات این کشور پرداخت. 

فارس: لطفاً بفرمایید که سفر شما به تاجیکستان با چه هدفی انجام شد؟

افندی زاده: سفر به تاجیکستان با دو هدف انجام شد. هدف اول شرکت در کنفرانس بین‌المللی «لجستیک و مزایای آن در توسعه ارتباطات حمل و نقل بین تاجیکستان و کشورهای منطقه» که با میزبانی وزارت حمل و نقل تاجیکستان و مشارکت مقامات مربوطه کشورهای آسیای مرکزی، روسیه، چین و برخی دیگر از کشورها و سازمان‌ها برگزار شد.

هدف دوم حضور در مراسم راه اندازی یک قطار آزمایشی ترانزیتی در منطقه «کولاب» تاجیکستان به مقصد ترکیه بود که از طریق قلمرو ازبکستان، ترکمنستان و ایران عبور می‌کند.

طبق معمول کالا از چین توسط کامیون وارد تاجیکستان می‌شوند و حالا این امکان دارد تا از طریق قطار به ترکیه و اروپا منتقل شود. چین برای صدور کالاهای خود از طریق تاجیکستان به اروپا دو مسیر در اختیار دارد. یکی مسیر تاجیکستان-ازبکستان-ترکمنستان-آذربایجان-گرجستان-اروپا و دیگری مسیر تاجیکستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه-اروپا.

برای مطرح شدن مسیر دوم طی سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی انجام دادیم. شایان ذکر است که ایران و ترکمنستان دارای سه مسیر حمل و نقل مرزی است که دو مسیر آن ریلی است. یکی مسیر «سرخس» است که برای تجهیز آن اقدامات زیادی صورت گرفته و سرمایه گذاری‌های لازم نیز در حال انجام است و دیگری مسیر «اینچه‌برون» است که همزمان مسیرهای جاده‌ای نیز هستند. مسیر سوم هم «لطف‌آباد» است که فقط جاده‌ای است.

بنابراین ما علاقه‌مندیم تا در موضوع ترانزیت کریدور شرق به غرب نقش عمده‌ای ایفا کنیم. به همین منظور رئیس جمهور  کشورمان  آقای سید ابراهیم رئیسی پس از نشست اخیر سران شانگهای دستور دادند که اجلاس کشورهای آسیای مرکزی و ایران را در تهران برگزار کنیم که خوشبختانه این اقدام  ظرف حدود سه هفته، یعنی  9 اکتبر صورت گرفت.

در این اجلاس بیانیه خوبی به امضا رسید. این کشورها سعی خواهند کرد تا در آینده 20 میلیون تن کالای ترانزیتی در سال داشته باشند. نکته مهم دیگری که بر آن تاکید شد این بود که همه کشورها باید تلاش کنند تا فرآیند عبور کالای ترانزیتی از طریق مسیرهای ریلی و جاده‌ای تسهیل، هزینه‌ها و تعرفه‌ها را یکسان‌سازی کنند،زمان عبور قطار یا کامیون‌ها را کاهش دهند، نسبت به ایجاد مدارک مورد تایید همه طرف‌های مربوطه اقدام کنند و  بازرسی‌ها را به کوتاه ترین زمان برسانند.

خوشبختانه قطاری که از منطقه کولاب تاجیکستان به مقصد ترکیه با عبور از خاک ازبکستان، ترکمنستان و ایران حرکت کرد، می‌تواند یکی از دستاوردهای اجلاس تهران تلقی شود. ضمنا در اجلاس تهران قرار شد که چنین نشستی هر 6 ماه یک بار در یکی از کشورهای شرکت کننده برگزار شود.

قزاقستان برای میزبانی دومین اجلاس اعلام آمادگی کرد. همچنین قرار شد دبیرخانه دائم اجلاس نیز ایجاد گردد. علاوه بر موارد فوق، اجلاس تهران کار گروه‌های را تشکیل داد که باید برنامه‌های عملیاتی را آماده کنند تا در اجلاس آتی به تصویب برسند.

شایان ذکر است که آقای محمد مخبر معاون اول رئیس‌‌جمهور ایران در دومین اجلاس اقتصادی دریای خزر که  6 اکتبر در «مسکو» دایر شد، شرکت و از روسیه و آذربایجان دعوت کرد تا یک اجلاسی با حضور کشورهای آسیای مرکزی، ایران، روسیه و آذربایجان در قالب «6+2» برگزار شود.

فارس: در کنفرانس دوشنبه که شما یادآوری کردید، آیا ظرفیت‌های ایران در زمینه حمل و نقل و ترانزیت مطرح شد؟

افندی زاده: بله، بنده در سخنرانی خود ظرفیت‌های ایران در زمینه حمل و نقل و ترانزیت را توضیح دادم.به آن اشاره کردم که ایران 12 هزار کیلومتر شبکه ریلی دارد که طی 4 سال آینده به 15 هزار کیلومتر خواهد رسید. کریدور شمال به جنوب به راحتی می‌تواند کشورهای آسیای مرکزی و همچنین آذربایجان، ارمنستان و روسیه را به سواحل جنوبی ایران، خلیج فارس، دریای عمان و آب‌‌های آزاد متصل کند.

همچنین در مورد 20 میلیون تن کالای ترانزیتی که قبلا به آن اشاره شد، روی این نکته تاکید کردیم که جهت اجرایی شدن این هدف مهم باید برنامه ریزی دقیق صورت گیرد. علاوه بر آن در سند سه جانبه ایران، آذربایجان و روسیه در خصوص توسعه کریدور حمل و نقل شمال به جنوب که حدود یک و نیم ماه پیش به امضا رسید، ترانزیت 15 میلیون تن کالا هدف گذاری شده است.

همانگونه که معلوم است کریدور شمال به جنوب هم به شبکه‌های ریلی و هم جاده‌ای ایران متصل است. در شبکه ریلی بین «بندر عباس» به سمت «آستارا» یک حلقه مفقوده به نام «رشت-آستارا» داریم که حدود 162 کیلومتر است. این حلقه اگر کامل شود، از طریق مسیر بندر عباس-تهران-رشت-آستارا می‌توان وارد قلمرو آذربایجان و روسیه شد و از آنجا به فنلاند و شمال اروپا متصل خواهد شد. این موضوع در مذاکرات سه جانبه ایران، آذربایجان و روسیه مطرح گردید.

کریدور دیگری که ما دنبال می‌کنیم اتصال چابهار از طریق زاهدان به سرخس است. برای کشورهای آسیای مرکزی این خط می‌تواند از نظر زمانی بسیار کوتاه باشد که این ظرفیت را نیز در کنفرانس دوشنبه مطرح و معرفی کردیم.

ظرفیت بنادر ایران حدود 270 میلیون تن است و این بنادر آماده سرمایه گذاری هستند. ما اعلام آمادگی کردیم که هر کشوری علاقه مند است، می‌تواند چه در بنادر شمالی و چه در بنادر جنوبی ایران سرمایه گذاری کند، ما زمین را آماده‌ایم و واگذاریم و آنها کالاهایشان را در انبارهای خودش نگهداری کنند.

ما همچنین ضرورت ایجاد کریدورهای سبز را مطرح کردیم. یعنی کالا وقتی چه از طریق ریل و چه از طریق جاده وارد کشوری می‌شود، نباید مدارکش در مرزها بازرسی شود. زیرا این مدارک یک بار از طریق سیستم‌های الکترونیکی بازرسی شده و همان کفایت می‌کند. خوشبختانه همه کشورهای منطقه علاقه‌مندند تا این اتفاق بیفتد.

در حال حاضر میزان بالایی از بار وجود دارد، چه از روسیه به سمت اقیانوس هند و چه از شرق به سمت کشورهای اروپایی. ایران می‌تواند یک منطقه امن و ارزان برای ترانزیت کالای این کشورها باشد که همه این موارد را در کنفرانس دوشنبه مطرح کردیم.

فارس: حتما در حاشیه این کنفرانس دیدارهای دوجانبه نیز انجام شد.

افندی زاده: بله، دیدارهای دوجانبه با «عظیم ابراهیم» وزیر حمل و نقل تاجیکستان و «الهام محکم‌اف» وزیر حمل و نقل ازبکستان برگزار و در رابطه به توسعه همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای در زمینه‌های حمل و نقل و ترانزیت گفت‌وگو کردیم.

همچنین با «شیرعلی کبیر» وزیر صنعت و فناوری‌های نوین تاجیکستان ملاقات و در خصوص همکاری‌های اقتصادی و صنعتی و تبادل فن‌آوری‌ها، دانش و تخصص، از جمله سیستم‌های هوشمند، دوربین‌های نظارتی و غیره بحث و گفت‌وگو کردیم. دیداری هم با «عبدالرحمان عبدالرحمان زاده» معاون وزیر رشد اقتصادی و تجارت تاجیکستان داشتیم که ضمن آن در رابطه به گسترش تعاملات اقتصادی و سرمایه گذاری در مناطق آزاد صحبت کردیم.

آنچه مهم است این است که ما با تاجیکستان باید پیرامون توسعه ترانزیت همکاری کنیم، زیرا تاجیکستان یک منطقه بسیار مهم در مسیر چین بوده و ما با تعامل و همکاری می‌توانیم مسیر تاجیکستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه را تقویت کنیم.

موضوع دیگری که مطرح شد این بود که چنانچه در آینده مشکل افغانستان حل شود، ما می‌توانیم مسیر ترانزیتی ایران-افغانستان-تاجیکستان را داشته باشیم. ایران خط ریلی تا هرات را سرمایه گذاری و ایجاد کرده و یک مقدار دیگری هم باقی مانده است که نیازمند علاقه مندی جانب افغانستان و تامین امنیت در این کشور است. این کار در آینده می‌تواند به صورت تفاهم نامه سه جانبه مورد پیگیری و اجرا قرار گیرد.  

علاوه بر موارد یادشده همچنین در مورد پروازهای بین ایران و تاجیکستان صحبت کردیم. در حال حاضر بین دو کشور دو پرواز وجود دارد که کافی نیست و باید افزایش پیدا کند. وجود تعداد بیشتر پروازها می‌تواند تجار را برای حضور و همکاری در کشورهای یکدیگر تشویق کند. این موضوع همچنین می‌تواند به افزایش تعداد گردشگران نیز کمک کند. در این راستا ما تقاضای لغو روادید بین دو کشور را مطرح کردیم تا گردشگران بتوانند به راحتی از دو کشور هم‌زبان و هم‌فرهنگ بازدید کنند.

مقامات تاجیک نسبت به حضور سرمایه گذاران ایرانی در 5 منطقه آزاد کشورشان ابراز علاقه مندی کردند و قرار شد که وزارت رشد اقتصادی و تجارت تاجیکستان به صورت ویدیو کنفرانس مشوق‌های مربوط به این موضوع را برای تجار و سرمایه گذاران ایرانی معرفی کند. این امر با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت یا وزارت اقتصاد ایران انجام خواهد شد. خلاصه با مقامات تاجیک به توافقات خوبی رسیدیم که باید عملیاتی شود و زمینه توسعه بیشتر همکاری‌های میان دو کشور را فراهم کند.

ما از وزیر صنعت و فناوری‌های نوین، وزیر رشد اقتصادی و تجارت و همچنین وزیر حمل و نقل تاجیکستان دعوت سفر به ایران را کردیم تا با توانمندی‌های کشورمان از نزدیک آشنا شوند و از بنادر هم بازدید کنند. شایان ذکر است که با هدف توسعه مبادله تجاری بین ایران و تاجیکستان برنامه همکاری‌های اقتصادی برای سال‌های 2022-2030 به امضا رسیده است و ما باید در چارچوب این برنامه اقدامات خود را مشخص کنیم و قدم به قدم جلو برویم.

این نکته نیز قابل توجه است که در سال 1401 هدف ما ترانزیت 20 میلیون تن کالا از قلمرو ایران است. در سال 1399 حدود 5.5 میلیون تن ترانزیت داشتیم که در سال 1400 این رقم به 11.5 میلیون تن رسید و هدف سال جاری ما دستیابی به 20 میلیون تن است. انشاالله با ایجاد زیرساخت‌های که در حال تکمیل آنها با کمک سایر کشورها هستیم، این هدف اجرا خواهد شد.

البته بحث تامین ناوگان هم وجود دارد، زیرا با افزایش میزان کالای مورد ترانزیت نیاز بیشتری به لکوموتیو و واگن پیش می‌آید. این آمادگی هم هست که کشورهای دیگر با مالکیت خویش واگن‌ها را تهیه و استفاده کنند و حتی به ما اجاره دهند. در مورد کامیون‌ها هم با کشورهای همکار در حال انجام مذاکرات هستیم تا زمان تردد از مرزها را به حداقل برسانیم.

همانگونه که می‌دانید، ترکمنستان به دلیل شیوع کرونا مرز خود را بسته بود و خوشبختانه با صحبت‌های که انجام شد مرز باز شده و حتی تعرفه‌ها نیز کاهش پیدا کرده است. باز شدن مرز با ترکمنستان به ایران و تمام کشورهای آسیای مرکزی کمک می‌کند تا تعاملات بهتری در زمینه حمل و نقل و ترانزیت کالا داشته باشند.   

دیپلماسی اقتصادی ایران در دولت سیزدهم تامین منافع مشترک همه کشورهای همکار را مد نظر قرار داده است که امیدواریم به زودی نتایج آن را خواهیم دید.

فارس: با این وجود چه موانع و مشکلات عمده در مسیر توسعه همکاری‌های حمل و نقلی بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد؟

افندی زاده: به باور من از نظر سیاست گذاری و برنامه ریزی خوشبختانه موانع خاصی وجود ندارد. فقط باید توافقاتی که صورت می‌گیرد، عملیاتی شود. البته بحث زیرساخت‌ها وجود دارد، هم شبکه‌های ریلی و هم جاده‌ای کشورها باید تکمیل و بهسازی شود و افزایش ظرفیت اتفاق بیفتد. البته دولت‌ها باید با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و خارجی روی زیرساخت‌های حمل و نقلی خودشان سرمایه گذاری کنند.

موضوع بعدی موضوع ناوگان است. پس از آنکه زیرساخت‌ها آماده شد نیاز به افزایش ظرفیت ناوگان برای هر کشوری پیش می‌آید، زیرا بار به اندازه کافی وجود دارد. یعنی بحث لکوموتیو، واگن‌ها، کامیون‌ها و نوسازی آنها می‌تواند در برنامه‌های همه کشورها قرار بگیرد.

مورد بعدی موانع فیزیکی است که در مرزها وجود دارد. وقتی یک کامیون از یک کشور به کشور دیگری می‌رود، فعلا در هر مرزی دو بار بازدید صورت می‌گیرد که زمان زیادی می‌برد. بنابراین این مشکل را باید با ایجاد مدارک دیجیتالی که مورد تایید همه طرف‌ها قرار خواهد گرفت، از بین برداریم. یعنی خط سبز ایجاد کنیم تا کالا با چراغ سبز عبور کند. عضویت کشورها در کنوانسیون‌های مختلف مربوطه می‌تواند به تحقق این امر کمک کند.

بحث بعدی نیز ضرورت یکسان سازی و کاهش تعرفه‌ها است. ما هرچه قدر تعرفه‌ها را در کشورهایمان کاهش دهیم و یکسان کنیم، هزینه‌ها را پایین خواهیم آورد و شرکت‌های حمل و نقلی و تجار علاقه مند به استفاده از چنین مسیرهایی خواهند شد.

موضوع دیگر، ضرورت برگزار کردن نشست‌های با هدف آسیب شانسی و رفع موانع است. در این راستا باید برنامه بلندمدت (ایجاد و تکمیل زیرساخت ها) و کوتاه مدت (مدیریت و پیگیری اجرای توافقات) تدوین شود.

در عموم بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی روابط خوبی پایه گذاری شده و همه کشورها به این نتیجه رسیدند که می‌توانند منافع مشترک داشته باشند. یعنی نگاهشان بیشتر اقتصادی می‌شود که آن برد و پیروزی برای همه کشورهای همکار خواهد بود.

فارس: با تعریفی که از وضعیت موجود و چشم انداز همکاری‌ها با کشورهای منطقه داشتید می‌توان به این نتیجه رسید که در قیاس با گذشته در سیاست خارجی دولت سیزدهم نسبت به آسیای مرکزی حوزه ترانزیت و حمل و نقل بین المللی از جایگاه بهتری برخوردار شده است.

افندی زاده: در حقیقت دولت ایران اهمیت بسیار زیادی به بحث ترانزیت می‌دهد. وقتی اولویت تعیین می‌شود، طبیعتاً وزارتخانه‌های مختلف چه در بحث تجارت و چه در بحث حمل و نقل و غیره دنبال تحقق این سیاست می‌شوند. وزیر  راه و شهرسازی آقای  قاسمی نیز در بحث ارتباط با کشورها یک دیپلماسی قوی را دنبال می‌کنند.

طی چند ماه اخیر ایشان تفاهم نامه‌های بسیار خوبی با کشورهای روسیه، آذربایجان، آسیای مرکزی امضا کردند. در این زمینه تلاش‌های فراوانی انجام می‌شود تا روابط ایران با کشورهای مختلف از پویایی هرچه بیشتری برخوردار شود. به جرئت می‌توان گفت که برای ایران ترانزیت پس از نفت می‌تواند درآمدزایی بسیار خوبی داشته باشد.

بدون تردید همکاری‌های اقتصادی کشورها را به هم نزدیک می‌کند. بنابراین ما علاقه مند تحکیم و گسترش همکاری‌های اقتصادی با کشور همزبان و هم فرهنگ و هم دین تاجیکستان و همچنین سایر کشورهای آسیای مرکزی هستیم که با آنها نیز مشترکات زیادی داریم. بی‌تردید ایران برای کشورهای این منطقه یک مسیر امن جهان انتقال کالا است. همین‌ طور برای چین باز شدن مسیر ترانزیت کالا از طریق آسیای مرکزی و ایران به سمت اروپا می‌تواند به توسعه همکاری‌های در زمینه ترانزیت کمک کند.

به دلیل وجود نگاه ویژه به بحث ترانزیت در وزارت راه و شهرسازی است که اقدام به تشکیل یک کمیته ترانزیت کرده و تلاش‌های لازم را به خرج می‌دهد تا پتانسیل‌های بالفعل با دیگر کشورها را به بالقوه تبدیل کند.

پایان پیام/ح