به جرات میتوان گفت که حتی شاید یک نفر نباشد که پس از گذشت ۴۳ سال از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، آن چند سرود مشهور و معروف انقلاب را نشنیده باشد و همین مهم در نوع خود بینظیر است. «خمینی ای امام»، «بانگ آزادی»، «بوی گل و سوسن و یاسمن آید»، «بهاران خجسته باد»، «به لاله در خون خفته»، «بهمن خونین جاویدان»، «ایران ایران» و «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» همان سرودهای معروف هستند که کماکان نسل چهارم انقلاب هم با آنها آشناست و این رود همچنان جاریست.
سرود یک همخوانی جمعی است که همچنان که از قالبش پیداست، مخاطب هدفش نیز جمع است. جمعی که بر یک موضوع یا یک رویداد وفاق دارند یا در تلاش برای رسیدن به یک آرمان مشترک با آن همآوا میشوند. بیشک برجستهترین نمود این تعریف در تمام تاریخ چند هزار ساله ایرانزمین، به سال ۵۷ و بهبوهه انقلاب شکوهمند اسلامی بازمیگردد، سالی که همخوانی آهنگین مفاهیمی مشترک، برآمده از کف خیابانها و پیوند خورده با آرمانهای تغییری بزرگ، جلوهگر شده بود. در آن روزها، سرودهایی خوانده میشد که تکرر و تعددشان به آنچنان مرتبهای رسیده بود که هیچ کسی را نمیشد یافت که آن سرودها را نشنیده و در ذهن نداشته باشد، حتی مخالفین را. در جریان انقلاب، سرود، نمودی آهنگین از یک ایدئولوژی بود و وفاق ملی بود که در قالب اشعار و سرودههایی پدیدار شده بود که واژه به واژهاش، کلید واژه بود. سرود در دوران انقلاب نفس تعلق خاطر اکثریتی بود برای گذار از دورهای به دوره دیگر.
سرودهای انقلابی ایران در طول اوجگیری، پیروزی و پس از انقلاب اسلامی در ایران در کمک و حمایت از انقلاب و مخالفت با رژیم پهلوی و ایجاد شور و شوق و حماسه در انقلابیون، ساخته و اجرا میشدند. در ایام وقوع انقلاب اسلامی سرودهای بسیاری ساخته و در تاریخ ماندگار شدند. سرودهایی که دیگر شبیه آنها و با آن میزان نفوذ دیگر ساخته نشد. پیش از پیروزی انقلاب، این سرودها توسط طیفهای مختلف سیاسی و مذهبی ساخته میشدند اما بیشتر این آثار توسط علاقمندان و شیفتگان حضرت امام (ره) خلق میشد. بسیاری از این سرودها در استودیوهای زیرزمینی به صورت آماتور ضبط و بر روی نوار کاست در دسترس عموم قرار میگرفتند. پس از پیروزی انقلاب، و ثمره دادن مجاهدتها، گمان میرفت که جریانسازی و سیر صعودی استقبال از این آثار رو به افول گراید لیکن بسیاری از این سرودها همچنان تا امروز بهطور گسترده در سالروز انقلاب، نه تنها در مدارس سراسر کشور، بلکه به صورت اصل یا با اجرای مجدد در صدا و سیمای ایران و دیگر پلتفرمها و رسانهها پخش میشوند.
بن مایه غالب این سرودها برگرفته از حس و شور انقلابی مردمی بود که سرشار از شوق استحاله بزرگ مشرق زمین بودند. انقلابی که همگان را منقلب کرد و به دنبال خود نه تنها در داخل که دنیا را از خود متاثر ساخت. پیکره کلی انقلاب دارای بخشهای مختلفی بود همچون یک فیلم یا یک اثر هنری که سرودها، موسیقی متن این فیلم بودند. اثری هنری، که موسیقیاش از آن جداناشدنی بود. در ادامه مروری میکنیم بر پرونده چند سرود مهم که برای همیشه بخشی از پیکره انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بوده و خواهند بود:
سرود معروف «خمینی ای امام» به آهنگسازی حمید شاهنگیان و اجرا توسط گروه کُر برای اولین بار در روز ۱۲ بهمن ۵۷ و در لحظه ورود امام خمینی (ره) در حضور جمع میلیونی استقبالکنندگان در فرودگاه مهرآباد به صورت زنده خوانده شد. این سرود بالأخره سال گذشته مجوز ثبت در فهرست آثار ملی میراث ناملموس را دریافت کرد.
مرحوم حمید سبزواری شاعر این اثر درباره سرود «خمینی ای امام» گفت: شعر این سرود را من قبل از پیروزی انقلاب سرودم یعنی وقتی که امام(ره) از نجف به پاریس رفتند. در آن موقع اعلامیههای حضرت امام به ایران میآمد و تکثیر میشد و سخنرانیهای ایشان در نوار کاست ضبط میشد و همه آن را دست به دست میچرخاندند، وقتی این نوارها تکثیر شد، یک طرف این نوارها خالی بود، دوستان به من گفتند که شعری برای طرف دیگر نوار بگو که من یکی از شعرهایی که سرودم «خمینی ای امام» بود که به همراه سخنرانیهای امام تکثیر میشد.
حمید شاهنگیان خالق «خمینی ای امام» زاده ۱۳۲۸ آهنگساز، نوازنده، تنظیم کننده موسیقی اهل ایران است. ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، مراسم استقبال از امام خمینی (ره) با حضور هزاران نفر از مردم سراسر ایران در بهشت زهرا تهران، در کنار مزار کشته شدگان انقلاب ۱۳۵۷ ایران برگزار شد. در این مراسم تلاوت آیات قرآن توسط محمد اصفهانی اجرا شد. محمد اصفهانی که در آن زمان نوجوان بود٬ توسط حمید شاهنگیان برای تلاوت قرآن هنگام ورود امام به فرودگاه مهرآباد انتخاب شده بود.
«برخیزید ای شهیدان راه خدا»، «زندانی»، «برخیزیم در هوای آزادی»، «نصر من الله»، «۱۷ شهریور»، «۱۳ آبان»، «بپا خیزید»، «سرباز»، «انقلاب اسلامی» و «جانبازی صبورم» ازجمله ماندگارترین سرودهای ساخته شده توسط حمید شاهنگیان هستند.
مرحوم «احمدعلی راغب» خالق سرود معروف «بانگ آزادی» است. این اثر با شعری از مرحوم «حمید سبزواری» و خوانندگی «محمد گلریز» اجرا شد. پس از کشتار هفده شهریور سال ۱۳۵۷، از سوی رژیم پهلوی، احمدعلی راغب نسبت به این اتفاق، بیتفاوت نماند و همراه با برخی دیگر از هنرمندان سرشناس رادیو و تلویزیون، از همکاری با مراکز هنری وابسته به رژیم پهلوی استعفاء داد. ارتباط با برخی گروههای هنری غیررسمی و آشنایی با افرادی همچون حسین شمسایی، مجید حداد عادل و حمید شاهنگیان، به زمینهای برای فعالیتهای انقلابی او تبدیل شد. همکاری در تهیه و تولید سرودهایی که به شیوه زیرزمینی به دست مردم میرسید. بلافاصله پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، احمدعلی راغب با تلاش فراوان و با همکاری جمعی برخی از هنرمندان، گروههایی را جمعآوری کرده و مشغول ساخت سرودهای انقلابی شد. سرودهایی نظیر «خوش آمدی امام ما»، «بانگ آزادی» (الله اکبر، خمینی رهبر)، «شهید مفتح»، «شهید مطهر»، «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو»، «راه رجا»، «نغمهٔ توحید»، «نغمهٔ اتحاد»، «بابا خون داد»، «همشاگردی سلام» و «شهید مطهر» ازجمله معروفترین آثار ساخته شده توسط مرحوم راغب هستند.
احمدعلی راغب ۱۲ اردیبهشت ۱۳۲۳ به دنیا آمد و ۱۸ آذر ۱۳۹۹ دار فانی را وداع گفت. او آهنگساز، نوازنده و نویسندهٔ اهل ایران بود. احمدعلی راغب از دوران کودکی به موسیقی علاقهمند شد و فراگیری موسیقی و همچنین نواختن «تار قفقازی» را آغاز کرد و به پیشرفت قابل توجهی در این عرصه رسید.
این سرود ماندگار ساخته «محمدعلی ابرآویز» است. محمدعلی (منوچهر) ابرآویز متولد ۱۳۱۷ در تهران شاعر، عکاس و ترانه سرای معاصر بود. وی تحصیلات خود را تا اخذ دیپلم در تهران انجام داد. سپس برای ادامه تحصیل در رشته رفتارشناسی به آلمان و سپس کانادا سفر کرد. سال ۴۲ با مشاهده صحنه شهادت یکی از جوانان انقلابی در حوالی میدان ارک تصمیم به ترک رادیو گرفت و دیگر به آن سازمان بازنگشت و تنها به فعالیتهای مطبوعاتی خود ادامه داد. وی در تابستان سال ۱۳۵۷ که برای ثبت اختراعی به انگلستان سفر کرده بود، از طریق تلویزیون از اخبار انقلاب ایران مطلع شد و خود را به سرعت به ایران رساند. او با مشورت گرفتن از رهبران انقلاب، بهشتی، آیتالله خامنهای و هاشمی رفسنجانی تصمیم گرفت آثاری برای انقلاب بسازد. ۱۸ سرود و ترانه مشهور وی که در روزهای نخستین انقلاب اسلامی ساخته بود از جمله غریو لاتخف، بوی گل سوسن و یاسمن آید، معمار طرح حرم، الله اکبر، سمفونی میدان شهدا، آمدن موعود هستند.
مرحوم ابرآویز در خصوص مراحل ساخت این سرود گفت: وقتی امام در عراق بودند و حتی زودتر از این که سر و صداها با نوشتن اخبار در مطبوعات بلند شود، به ما خبر رسید که امام علاقهمند هستند که به وطن برگردند، شما کاری میتوانید بکنید که این تبعید بشکند و دولت مجبور به حضور ایشان در ایران شود؟ ما مخفیانه کار را شروع کردیم، به طوری که شب ها ساعت ۱۹:۳۰ که حکومت نظامی شروع میشد، به این استودیو میرفتیم و ۳۰ :۷ صبح بیرون میآمدیم. در این مدت همه نوازندهها و خوانندهها، پابرهنه وارد استودیو میشدند تا جای پای کسی روی زمین نباشد. از آنجایی که آن استودیو در محله ارمنینشینها بود، این دوستان با ما همکاری زیادی میکردند تا در نهایت سرود مذبور ساخته شد.
«بهاران خجسته باد» توسط کرامتالله دانشیان بر روی شعری از عبدالله بهزادی ساخته شده است. خوانندگان این سرود علی برفچی، عبدالله و ابوالفضل قهرمانی، فرهاد مافی، حسن فخار، پدرام اکبری و اسفندیار منفردزاده هستند.
کرامتالله دانشیان متولد۱۰ مهر ۱۳۲۵ در شیراز، شاعر و از فعالان سیاسی چپ و از مبارزان قبل از انقلاب اسلامی بود. وی در سال ۱۳۵۲ خورشیدی برای ربودن فرح پهلوی و شاهزاده رضا پهلوی، ولیعهد وقت ایران اقدام کرد، اما به همراه ۱۱ نفر از همفکراناش توسط ساواک دستگیر و در ۲۹ بهمن ۱۳۵۲ اعدام شد. دانشیان سرودی بر روی شعری از عبدالله بهزادی ساخته بود که با نام «بهاران خجسته باد» مشهور هست.
سرود «به لاله در خون خفته» ساخته مرحوم «مجتبی میرزاده» از سرودهای محبوب دانشآموزی است که در سالهای پس از انقلاب در مدارس توسط گروههای سرود باز تولید شده است. این سروده نوشته جهانبخش پازوکی شاعر و آهنگساز است که آن را در کشاکش روزهای مبارزه برای انقلاب به همراه مجتبی میرزاده آهنگسازی و همراه با گروه کر ضبط کرد.
سید مجتبی میرزاده خالق «به لاله در خون خفته» زاده ۲۷ اسفند ۱۳۲۴ در کرمانشاه است. میرزاده از نوابغ موسیقی ایران محسوب میشود. او نوازنده ویلن، کمانچه، سهتار و آهنگساز کلاسیک، سنتی و پاپ ایرانی بود. وی برای هنرمندان بسیاری آهنگ ساخته و آهنگسازی چندین فیلم را بر عهده داشت. از تکنوازی ویلن در موسیقی محلی گرفته تا نوازندگی در ضبطهای استودیویی، از موسیقی محلی گرفته تا موسیقی کلاسیک غربی و پاپ، جَز و بلوز، از موسیقی سنتی تا ترانههای کوچهبازاری و سرودهای انقلابی و موسیقی فیلم، این طیف گسترده فعالیت در حوزه موسیقی، مجتبی میرزاده را به عنوان یکی از شاخصترین موزیسینهای ایران معرفی میکند. میرزاده به تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۸۴ در تهران درگذشت.
مرحوم حمید بهبود آهنگساز گمنام این اثر است که گویا در نخستین سالهای انقلاب از اعضای سپاه بود و بعدها نیز جامه پزشکی بر تن کرد.
«بهمن خونین جاویدان» یک سرود انقلابی و ماندگار و جزو معروفترین و نخستین سرودهایی بود که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و سقوط نظام شاهنشاهی، در دومین سالروز گرامیداشت پیروزی انقلاب اسلامی برای اولین بار از رادیو و تلویزیون ایران پخش شد و هر ساله تاکنون در ایام دهه فجر با پخش آن حال و هوای آن دوران در ذهن شنونده تداعی میشود. این سرود در سال ۱۳۵۸ و در آستانه جشنهای دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران توسط صدا و سیمای مرکز فارس در شیراز با آهنگسازی حمید بهبود و ترانه سرایی محمدحسین همافر تولید شد. شاعر و آهنگساز این سرود با همکاری گروهی، این آهنگ را تنظیم و آماده اجرا کردند و با امکانات حداقلی و ابتدایی توسط جوانان علاقهمند به خوانندگی در صدا و سیمای شیراز ضبط شد.
قطعه «ایران ایران» از ماندگارترین آثار موسیقایی دوران انقلاب اسلامی است. اثری که خیلیها رضا رویگری را به واسطه آن شناختند. این قطعه موسیقی توسط فریدون خشنود آهنگسازی شد و شعر آن را افشین سرافراز سروده است.
فریدون خشنود سال ۱۳۳۴ در تهران متولد شد. او در سن ۷ سالگی وارد مدرسه موسیقی شد و تا اخذ مدرک دیپلم موسیقی در آنجا به تحصیل پرداخت . خشنود موسیقی را نزد حشمت سنجری فرا گرفت.
سرود «ایران ایران» اولین سرود پخش شده از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بود. این سرود پس از در اختیار گرفتن مرکز صدا و سیما توسط نیروهای انقلابی، از رادیو ملی پخش شد. ضبط این قطعه به صورت مخفیانه در استودیو صبا تهران انجام شد و آن را رضا رویگری که بعدها به بازیگر مطرحی در سینما تبدیل شد اجرا کرد. این سرود انقلابی از پر تکرارترین سرودهاییست که هر ساله در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی پخش میشود.
سرود «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» تنها در ۴۸ ساعت خلق شد و به همین دلیل و استقبالی که بعدا از آن شد، به عنوان یک اثر شگفتانگیز و استثنایی انقلابی محسوب میشود. اسفندیار قرهباغی خواننده سرود «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» ماجرای تولید این سرود را اینگونه توضیح داد: شبی در منزلی بودیم و مرحوم سیداحمد خمینی هم که در آن جمع حضور داشت، به ما گفت چرا علیه آمریکا آهنگی نمی سازید؟ همان صحبت یادگار امام(ره)، برای ما انگیزهای شد و همان شب حمید سبزواری تا صبح نشست و شعر «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» را سرود. روز بعد احمد علی راغب آهنگسازی این قطعه را انجام داد و یک روز بعد نیز سیدمحمد میرزمانی آهنگ را تنظیم کرد و فردای آن روز در رادیو، نوار ترانه «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» را جمع کردیم. میتوانم بگویم که این اثر جزو نادرترین آهنگ هایی بود که در ۴۸ ساعت آن را تنظیم و ضبط کردیم در حالی که الان اگر بخواهیم یک آهنگ ساده را هم ضبط کنیم یک ماه طول میکشد.
«برخیزید ای شهیدان راه خدا» «در روز سرنوشت»، «بسیج بسیج به پیش»، «ارتش برای ملت، ملت برای ارتش»، «آزاده مرد و ما دلاوریم»، «بخوان هموطن به نام آزادی»، «بابا خون داد شعار ماست» و «بیست و دو بهمن روز شکست دشمن» از دیگر سرودهای موفقی بودند که برای پیروزی انقلاب ساخته شدند. بیشک کشور ما بیش از هر مملکتی به کارکرد سرود و موسیقی در حرکتی که به جرات میتوان از آن به عنوان بزرگترین استحاله حاکمیتی ـ عقیدتی مشرق زمین یاد کرد،واقف است و امید میرود که مسولین بخصوص با توجه به بیانات و عنایت ویژه مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۵ نسبت به مقوله سرود، و زمینهسازی، تجهیز و بسترسازی جهت ارائه آثار باکیفیت و تربیت همخوانان ماهر به جهت ارائه سرودهای کرال و چندخطی اهتمام ورزند.
انتهای پیام/