خبرگزاری فارس ـ حوزه مسجد و هیأت ـ امیرحسین کسائی: دیدار سالانه مداحان با مقام معظم رهبری امسال نیز همزمان با سالروز میلاد حضرت زهرا (س) برگزار خواهد شد و مداحان پنجشنبه ۲۲ دی‌ماه به دیدار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خواهند رفت. سال گذشته در این دیدار، رهبر انقلاب ۸ مورد از مداحان مطالبه کردند که می‌توانید دوباره آن‌ها را بخوانید. در مطلب گذشته مطالبه پرداخت هیأت‌های مذهبی به جهاد تبیین و پاسخگویی به سوالات و شبهات جوانان بررسی شد که می‌توانید بخوانید.

در این گزارش مطالبه سال حضرت آقا در خصوص اشعار مداحان و حرف متقن و مستند زدن آنان بررسی و تحلیل شده است.

شاعر و مداح کمک‌کننده یکدیگر هستند

مقام معظم رهبری سال قبل در دیدار مداحان در خصوص شعر فرمودند: «این شعرهایی که اوّل منبر می‌خوانید، اگر شعرهای اخلاقی باشد، خیلی باارزش است؛ هم شعرهای معرفتی و هم شعرهای اخلاقی [باشد؛] مثل بعضی از غزلیّات صائب و نه همه‌اش، این‌ها باارزش است. امروز هم بحمدالله شعرای آئینی ما در کارند. من این را هم عرض کنم که شما و شعرای آئینی به هم کمک می‌کنید؛ یعنی شما که مدّاح هستید موجب اعتلای شعر آئینی می‌شوید؛ یعنی شما وقتی شعر را تکرار می‌کنید و می‌خوانید، شاعر را به هیجان می‌آورید؛ حقیقتاً شاعر را وادار می‌کنید شعر را بالا می‌برد. بنابراین، شما به شاعر کمک می‌کنید، شاعر هم به شما کمک می‌کند؛ وقتی شما شعر خوب را در منبر می‌خوانید، در حقیقت جایگاه خودتان را ارزشمند می‌کنید.»

مداحان باید حرف محکم، مستند و متقن بزنند

ایشان در بخش دیگری از این دیدار که ناظر به رویکرد محتوایی هیأت و مداحی بود نیز فرمودند: «مطالب متقن و مستند را مطرح کنید. مطالعه کنید، کار کنید، کتاب بخوانید که البتّه می‌دانم بسیاری از مدّاحان عزیز ما این کار را می‌کنند؛ مطالعه می‌کنند، کتاب می‌خوانند، دیوان‌های شعر برجسته را می‌خوانند؛ هم به ادبیّات مسلّط می‌شوند، هم معرفت دینی‌شان بالا می‌رود و خُب از آن‌ها در جلساتشان تراوش می‌کند. مواظب باشید که این حالت، عمومی شود، همه‌گیر شود؛ چون حرف سست، خطرناک است. گاهی اوقات می‌شود که یک حرف سست، یک بیان نارسا و غلط، دستاویز دشمن قرار می‌گیرد، اصل تشیّع را زیر سؤال می‌برند. یک وقت هست که ما یک حرف غلطی می‌زنیم، به ما حمله می‌کنند؛ خب اهمّیّتی ندارد، [امّا] یک وقت هست که یک چیزی می‌گوییم که موجب شود به اسلام حمله کنند، به تشیّع حمله کنند، به معارف اسلامی ما حمله کنند یا به علمای بزرگ ما؛ این دیگر جایز نیست. خیلی مراقبت کنید. بنابراین حرف محکم، مستند و متقن جزو چیزهایی است که باید در برنامه‌ کاری مدّاحان عزیز ما قرار بگیرد.»

مطالبات رهبر انقلاب در زمینه شعر هیأت روی زمین مانده است

برای پیگیری این دو مطالبه محتوایی سراغ دو نفر از شاعران آئینی مطرح کشور رفتیم تا تحقق این مطالبات و همچنین وضعیت شعر امروز را بررسی کنیم. حجت‌الاسلام جواد محمدزمانی شاعر آئینی در این خصوص اظهار داشت: اگر دیدارهای مقام معظم رهبری با مداحان در این ۴۰ سال بررسی شود، مشخص است که ایشان حدوداً هر یک سال در میان به بحث اشعار صائب اشاره داشتند که خوانده شود، اما متاسفانه در این سال‌ها جز موارد نادری مطالبات مقام معظم رهبری در این حوزه محقق نشده است و همچنان اشعار اخلاقی و معرفتی صائب در هیأت‌ها و میان مداحان غریب است. البته انکار نباید کرد که برخی مداحان مثلاً در تهران و مشهد به صورت محدود این اشعار را می‌خوانند، اما پدیده جاری و ساری نیست.

وی با اشاره به اینکه ویژگی اشعار صائب، اخلاقی بودن، به معنای دارا بودن عنصر پند و اندرز است که این اشعار اخلاقی باعث رشد جامعه هم می‌شود، گفت: مقام معظم رهبری زمانی فرمودند مردم ممکن است که اشعار عرفانی را متوجه نشوند و معنای اصطلاحاتی مانند جام، ساغر، ساقی و باده را در شعر ندانند، اما اشعار اخلاقی را مردم متوجه می‌شوند. زمانی که در مذمت تکبر، غرور و دنیاطلبی یا به پند درباره معاد، ارزش‌های انسانی و ... شعر گفته می‌شود، تاثیر دارد، اما متاسفانه این اشعار، امروز بیشتر در مجالس ختم خوانده می‌شود، در حالی که در گذشته در همه مجالس خوانده می‌شد.

محمدزمانی گفت: توجه به اشعار اخلاقی و خواندن این اشعار موجب رشد اخلاق عمومی و کم شدن معضلات اخلاقی در جامعه می‌شود. یکی از ضعف‌های ما همین غفلت است. اگر بخواهیم موضوع عفاف و حجاب در جامعه پررنگ شود، یکی از راه‌هایش توجه به این موضوعات در مجالس به صورت هنرمندانه و شاعرانه است که موجب می‌شود روح حیا و عفاف در جامعه احیا شود. ما نیاز داریم که دستگاه‌های متولی امر مداحی، توجه ویژه به این امر داشته باشند و مداحان را تشویق کنند تا این مطالبه رهبری محقق شود.

شاعران معاصر بیشتر مدح و مرثیه می‌گویند تا موضوعات اخلاقی

این شاعر آئینی در پاسخ به این سؤال که علت این ضعف آیا نپرداختن شاعران امروزی به این موضوعات اخلاقی و معرفتی است، گفت: خیر، شعر امروزیِ اخلاقی و معرفتی کم نداریم اما بازهم رویکرد موجود محدود است. ما شاعران توانایی داریم اما در شعر آئینی بیشتر به مدح و مرثیه می‌پردازند و کمتر به سمت موضوعات اخلاقی می‌روند و این یک ضعف است.

وی افزود: این تأکید چندین باره مقام معظم رهبری روی اشعار صائب، به این معنا نیست که شعر امروزی خوانده نشود بلکه وقتی ما گنجینه به این خوبی داریم، چرا نباید از گنجینه هزار ساله اشعار اخلاقی، معرفتی، حکیمانه و غنی استفاده کنیم. این اقدام موجب احیای میراث ماندگار ایرانیان هم می‌شود.

محمدزمانی در خصوص اینکه آیا بعد از تذکر مقام معظم رهبری درباره متقن و مستند صحبت کردن مداحان، این مهم در اشعار دیده می‌شود، گفت: در این زمینه می‌توان در یک کلام گفت که وضعیت خوبی نداریم. از سویی شاهد افراط در قتلگاه سرایی هستیم که شاهدیم گاهی مرثیه‌های رقت‌بار به شکل افراطی سروده می‌شود که انسان بوی وهن از آن استشمام می‌کند که این یک ضعف بزرگ است. ما نباید جامعه را به سمتی ببریم که دچار افراط در قتلگاه سرایی و قتلگاه‌خوانی شویم.

این شاعر آئینی با اشاره به اینکه ما باید عاطفه را در جامعه افزایش دهیم که در این صورت با کوچکترین اشاره‌ و کنایه‌ای افراد خوب اشک خواهند ریخت و نیاز به افراط نیست، گفت: افراط در قتلگاه سرایی ایراد و اشکال است، این به معنای مذمت قتلگاه‌سرایی نیست بلکه نباید افراط کرد. در پی این افراط، مضامین و نکاتی خوانده می‌شود که انسان در خلوت خودش از شنیدن آن‌ها احساس خجالت می‌کند چه رسد به اینکه برای یک معصوم خوانده شود. در این زمینه باید حد اعتدال را رعایت کرد و با استفاده از عنصر عاطفه، اشعار را غنا بخشید و به مصیبت عاشورا پرداخت.

وی با ارائه راهکار و پیشنهاد برای ارتقای سطح شعری هیأت و متقن و مستند شدن بیشتر اشعار گفت: ما نیازمند جلسات میان مداح و شاعر هستیم تا باهم به یک تفاهم عمومی برسند و خلأهای یکدیگر را جبران کنند. در این گفت‌وگوهای سازنده مباحث بسیاری شکل می‌گیرد و مضامین متعددی تولید می‌شود که خروجی آن خوانده شدن اشعار خوب است. مداح می‌تواند به شاعر در انتخاب مضمون خوب کمک کند و شاعر هم می‌تواند به مداح در انتخاب یک شعر خوب به عنوان کارشناس کمک کند.

 یک شعر خوب می‌تواند کار ساعت‌ها منبر را انجام دهد

محمد رسولی شاعر آئینی و مسئول دفتر نوحه سازمان هیأت و تشکل‌های دینی نیز در این خصوص اظهار داشت: مقام معظم رهبری بارها در دیدار با مداحان درخصوص شعر صحبت کردند و هیچ‌گاه بحث مداحی و شعر را جدا ندانستند. ایشان توصیه‌های متعددی در این زمینه داشتند و فرمودند که دو بال اصلی مداحان صوت و صدا و دیگری محتوا یعنی شعر است.

وی با اشاره به اینکه مستمع و مخاطبی که هیأت می‌آید از مداح توقع شنیدن شعر را دارد، گفت: مقام معظم رهبری در همین دیدارها فرمودند که یک شعر خوب می‌تواند کار ساعت‌ها منبر را انجام دهد که این نشان دهنده تأثیرگذاری شعر است. ابیات شعرهای مختلف در اذهان مردم ماندگار شده است و آن‌ها را حفظ هستند. گاهی یک بیت شعر توانسته خط فکری فردی را تغییر دهد.

رسولی با اشاره به اینکه یکی از دلایل توجه و تاکید مقام معظم رهبری در دیدار با مداحان روی مقوله شعر این باشد که ایشان می‌خواهند به مداح بگویند که کار شما شعر است و ساده از آن نگذرید، گفت: هر مداحی از صوت و صدای خوب بهره‌مند است اما گاهی نسبت به شعر غفلت دارند. این تذکر رهبری برای جلوگیری از این غفلت است.

این شاعر آئینی گفت: از سوی دیگر مقام معظم رهبری بر مسائل کشور و هیأت به عنوان یکی از ارکان مهم فرهنگی کشور اشراف کامل دارند، شاید دلیل این تاکید مکرر رهبر انقلاب روی شعر هیأت و مداحی، وجود نقصی در این حوزه است. این نقص شاید هم در بُعد زبانی و ادبیاتی و هم محتوایی و معرفتی وجود داشته باشد. این تذکر برای رفع این نقایص است.

وی با اشاره به اینکه دلیل تاکید رهبر انقلاب بر استفاده از اشعار پندیات، معرفت‌افزا و حکمت‌آمیز مغفول بودن آن‌ها در هیأت است، گفت: به دلایل مختلف، بسیاری از مداحان ما غیر از اشعار مرثیه و مدح نمی‌خوانند و نسبت به ظرفیت‌های دیگر هیأت برای اصلاح آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی و رفع محدودیت‌ها و خلأهای فرهنگی جامعه توجه ندارند. ابزار اصلی مداحان، شعر است بنابراین چه بهتر که شعری مناسب این فضا انتخاب کنند. 

رسولی ادامه داد: ادبیات کهن ما اشعار بسیار خوبی در زمینه اخلاق و معرفت دارد که صائب تبریزی را بارها مقام معظم رهبری مثال زدند. شاعران سبک هندی آثار خوبی در این زمینه دارند و در میان شاعران معاصر نیز آثار بسیاری داریم که مقام معظم رهبری پروین اعتصامی را مثال زدند.

این شاعر آئینی گفت: گاهی برخی مداحان برای جبران کم‌کاری خود این توجیه را می‌آورند که مخاطب این اشعار را نمی‌فهمد یا نمی‌پسندد و پس می‌زند که من به تجربه می‌گویم این تصور اشتباه است و من تجربه کردم و دیدم که استقبال شد. بسیاری از معارف و نکات اخلاقی را می‌توان در مقدمه شعر مرثیه بیان کرد. این موضوع البته دو جنبه دارد که برخی از زیر آن در می‌روند اول شاعران باید هنرمندانه و شاعرانه به نکات اخلاقی و حکمت‌آمیز بپردازند که کمتر داریم؛ از سوی دیگر زحمتی هم برای مداح دارد که اولاً باید خودش اهل ادبیات باشد تا ارزش این آثار را درک کند و آن گنجینه را بشناسد و دوم باید دنبال شعر بگردد. لازمه این امر مطالعه شعری داشتن است.

وی با بیان اینکه سلیقه مخاطب دست مداح و شاعر است و این دو آن را شکل می‌دهند و می‌توانند این سلیقه را بالا ببرند، گفت: ما در بسیاری اوقات سلیقه را پایین آوردیم، حتی گاهی با اشعاری که وهن هم دارد؛ در حالی که مخاطب هیچ تقصیری ندارد. میکروفن و شعر دست ما بوده است. در شعرهای امروزی هم اثر خوب کم نداریم از سوی دیگر اشعار قدیمی مانند صائب هم قابل فهم و شیرین است و مردم می‌فهمند. در هیأت نمی‌توان شعر خاقانی خواند زیرا سخت است اما می‌توان شعر خوب خواند و مردم هم از کشف مضامین لذت می‌برند.

برخی با تخیل شاعرانه، واقعیت را در روضه جعل می‌کنند

رسولی با اشاره به اینکه وضعیت شعر آئینی ما نسبت به قبل از انقلاب پیشرفت داشته است و برایند مثبت است، تصریح کرد: در این دوره البته نقص‌هایی هم داریم. از جمله اینکه بیشتر نکات مطرح شده در اشعار آئینی، شنیده شده از مداحان و منبری‌هاست. یعنی اگر از من شاعر سوال شود که این روضه را از کجا آوردی؟ می‌گویم از مداح شنیدم؛ حال سند مداح کجاست بماند! دومین مشکل که بدتر هم هست، استفاده از تخیل شاعرانه در روضه است. البته تخیل شاعرانه بد نیست زمانی ایراد دارد که سراغ جعل می‌رویم. گاهی شاعری مانند حسن بیاتانی، قصه در و دیوار را عاشقانه می‌بیند و این شعر را می‌سراید: «ما عشق را پشت در این خانه دیدیم/زهرا در آتش بود؛ حیدر داشت می‌سوخت» که بسیار هم خوب و هنرمندانه است اما گاهی افراد با این تخیل، واقعیت جعل می‌کنند و این در روضه کربلا و گودال بسیار زیاد است.

این شاعر آئینی گفت: دلیل این اتفاق افراط بیش از حد در این حوزه است که شاعر می‌ماند امسال دیگر چه بگوید! به جای کشف مضمون جدید و تقویت زبان ادبی خود سراغ جعل می‌رود. این هم ناشی دور باطل میان مداحان و شاعران است. مداح از شاعر شعر گودال قتلگاه جدید می‌خواهد و از سوی دیگر نیز مخاطب را ما تربیت کرده‌ایم و با زیاد شنیدن اشعار گودال به نوعی احساسی نمی‌شود و اشک نمی‌ریزد و تمایل به شنیدن حرف جدید دارد و نتیجه اینکه شاعر سراغ جعل می‌رود.

وی گفت: با همان واقعیت‌های صورت گرفته می‌توان شعر سرود و اتفاقاً جلسه هم پرشور شود. انسان اگر یک مصیبت را درک کند می‌میرد بنابراین نیاز نیست که سراغ خلق اتفاق جدید رفت. واقعه کربلا کمبودی ندارد که ما به آن اضافه کنیم. اگر فردی ۱۰ ثانیه از اتفاقات گودال درک کند با یک بیت شعر مقبل که می‌گوید: «هوا ز جور مخالف چو قیرگون گردید/ عزیز فاطمه ز اسب سر نگون گردید» آتش می‌گیرد.

رسولی تصریح کرد: این رویکرد به مخاطب هم لطمه می‌زند زیرا زمانی که بفهمد یک روضه یا بخشی از یک شعر درست نبوده است، به همه مطالب تشکیک خواهد کرد. این اشکال از مطالعه نداشتن و شنیدن مطالب از دهان مداح و سخنران است. از سوی دیگر این موضوعات به تاریخ هم لطمه می‌زند.

این شاعر آئینی با اشاره به اینکه مداحان نباید توقع غیرمنطقی از شاعران داشته باشند گفت: قرار نیست شاعر در هر مناسبتی شعری جدید بگوید. هیچ اشکالی ندارد شعرهای گذشته مجدد خوانده شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: برای حل این مشکلات، شاعران باید مطالعه کنند. اول تاریخ و سیره اهل بیت را بخوانند و دوم مطالعه ادبیات داشته باشند یعنی شعر خوب بخوانند تا زبان شعری‌شان اصلاح شود .نیاز است که شاعران در کنار هم این امور، خودسازی نیز داشته باشند.

پایان پیام/